28 thg 2, 2012

Với Vắc xin, Bill Gates thay đổi Thế giới lần nữa


Cộng hòa Chad là một đất nước với khí hậu khắc nghiệt, bao bọc bởi sa mạc nằm trong lục địa của miền trung châu Phi. Đây một trong những nước nghèo nhất Châu Phi nên khó có thể ngờ rằng nó có thể là quốc gia mà Bill Gates tìm đến. Thế nhưng ông đã đến đây vào tháng 9 vừa qua, ông nhớ lại khi bên cạnh tổng thống Idriss Deby: “Ông ấy và tôi đã đi trao vắc xin phòng bại liệt cho một loạt trẻ em. Tôi đã tin tưởng chia sẻ với ông một vài quan điểm về việc ông có thể quản lý chiến dịch tranh cử hiệu quả hơn.”

Quả là khác xa với việc ngồi cùng Paul Allen - người bạn và người đồng nghiệp đã cùng ông lập nên Microsoft - trong một căn phòng nhỏ ở Albuquerque để bàn xem thế giới truyền tải thông tin như thế nào, hay ngồi với tỷ phú Warren Buffett ở Sun Valley để suy nghĩ và tìm ra phương thức cho tương lai của hoạt động từ thiện. Đối với Bill Gates, giờ đây việc tìm hiểu về vắc xin và những căn bệnh gây tử vong là việc quan trọng. Gates cho rằng: “Thước đo thành công là những cuộc đời được cứu sống, những đứa trẻ không bị bại liệt. Điều này không khác mấy với những sản phẩm được bán ra và thu lợi nhuận về. Nhưng nó lại rất đáng kể, và bạn có thể đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng và xem bạn sẽ thực hiện những mục tiêu đó như thế nào.”

Hãng dược phẩm GlaxoSmithKline và các hãng dược phẩm khổng lồ khác đã sản xuất các loại vắc xin cho trẻ em. Câu hỏi đặt ra là: Những người cần sử dụng các vắc xin này nhất lại là những người ít có khả năng chi trả nhất phải không? Gates tin tưởng mạnh mẽ rằng mọi người đều nhận thấy câu trả lời nằm ở thuyết bàn tay vô hình của nhà kinh tế học Adam Smith. Điều đó có nghĩa rằng sản phẩm cần phải đưa ra thị trường mới được hình thành, đó chính là tổ chức từ thiện sẽ đặt hàng trực tiếp từ các doanh nghiệp.

Đây là định nghĩa chân thực nhất của quyền lực: Khi bạn không chỉ có khả năng giải quyết một vấn đề mà còn tạo ra một thị trường bền vững thì chính thị trường này sẽ giải quyết vấn đề đó. Gates cho rằng: “Bạn không thể ký một tấm xéc để cho không ai đó.”

Trong thập niên 1980, Unicef đã tăng gấp ba lần tỷ lệ trẻ em được sử dụng vắc xin phòng bệnh bại liệt, bạch hầu, uốn ván và các bệnh khác nhờ nắm bắt các quỹ cộng đồng, đàm phán về giá thành với các cơ quan viện trợ khác và triển khai hàng ngàn nhân viên cứu trợ cung cấp cho họ. Tuy nhiên, thật đáng tiếc là những nỗ lực đó vẫn không đạt được mục đích đáp ứng nhu cầu. Hiện nay thị trường đang phải đối mặt với vấn đề giá cả quá đắt của các loại vắc xin mới. Có lẽ phải từ 15 đến 20 năm sau thì các loại vắc xin này mới có thể đến được với những trẻ em ở các nước như Tanzania hay Nicaragua. Gates nhấn mạnh: “Đối với trẻ em ngèo, nguy cơ tử vong vì các căn bệnh này lớn hơn gấp 50 lần so với trẻ em giàu.”

Ông nhận ra rằng bước quan trọng đầu tiên là tạo dựng nên một quan hệ đối tác công-tư lâu dài. Nửa công của mối quan hệ đó đã được giải quyết nhanh chóng bằng cuốn sổ séc của ông: Những nỗ lực trước đây đã giảm đi nhiều do thiếu ngân quỹ và đấu đá nội bộ giữa các tổ chức viện trợ thông qua việc khan hiếm đồng đô la. Tuy nhiên, thành phần tư nhân lại nan giải hơn. So với việc sản xuất thuốc, việc tạo nên vắc-xin khó khăn và đắt đỏ hơn. Các công ty dược muốn tiêm chủng cho trẻ em đều nhận đình rằng khả năng sử dụng ở Afghanistan là lớn và có thể dự đoán được, đủ để trang trải chi phí cho họ, nhưng không hy vọng gì vào nhu cầu thực. Họ buộc phải đối mặt với sự lựa chọn không lấy gì làm vui là tính nhân đạo hay khả năng sinh lợi nhuận.

Do đó, trở lại năm 1999, Bill Gates đến Bellagio, Italy để tìm ra giải pháp cùng với với Unicef, Ngân hàng Thế giới, Liên Hợp Quốc, các hãng dược phẩm và nhiều nhóm viện trợ khác. Kết quả là sự ra đời Liên minh Toàn cầu cho Vắc-xin và Tiêm chủng, hiện nay được gọi là Liên minh GAVI (GAVI viết tắt của Global Alliance for Vaccines & Immunisation). Ban đầu Bill Gates đã hỗ trợ 2,5 tỷ USD cho tổ chức này, khiến cho Microsoft e ngại về những đối thủ của mình và tình trạng thù địch của các nhà làm chính sách chống độc quyền ở Mỹ. Ông Seth Berkley, người điều hành nỗ lực vắc-xin phòng chống AIDs trong quỹ Bill Gates, hiện là giám đốc điều hành GAVI cho biết: “Bill Gates có phần giống một gã chơi bài đã đặt rất nhiều con chip lên bàn rồi xua đuổi mọi người đi.”


GAVI được thành lập để thực hiện nhiều việc theo nhiều cách khác nhau. Trước hết là mua vào: Tổ chức này buộc các nước đang phát triển đồng tài trợ cho các chương trình tiêm chủng, thậm chí chỉ là số tiền danh nghĩa 20 xu một liều. Hai là trách nhiệm giải trình: Tổ chức này yêu cầu lưu trữ hồ sơ rõ ràng để đảm bảo vắc-xin sẽ đến được với trẻ em và thiết lập một hệ thống phân phối bền vững. Tính minh bạch này - sự nỗ lực tài chính tốt với các đối tác trong nội bộ dân chúng – đã tạo nên một thị trường lâu dài cho các hãng dược lớn. Đối với cạnh tranh vì lợi nhuận trước mắt, tăng nguồn cung cấp và hạ giá thành, GAVI khuyến khích các nhà sản xuất từ các nước đang phát triển như Trung Quốc và Ấn Độ tham gia đấu thầu cung cấp vắc-xin.

Việc hoàn vốn đã gây chú ý với các nhà cung cấp. Trong nhiều năm qua, giá thành cho tiêm chủng vắc-xin tiêu chuẩn 5 trong 1 (bao gồm bạch hầu, uốn ván và ho gà) đã giảm 40%. Chi phí cho vắc-xin viêm gan B để ngăn ngừa ung thư gan đã giảm 68% trong khoảng thời gian tương tự như trên, cho phép hàng triệu trẻ em được tiêm chủng. Vắc-xin ngừa tiêu chảy Rotarix của hãng dược GlaxoSmithKline đã giảm từ 102 USD một liều xuống còn 2,50 USD, và các hãng dược phẩm mới nhất của Ấn Độ như Bharat Biotech đang tham gia đấu thầu để điều chỉnh giá thành xuống mức thấp, chỉ còn 1 USD một liều.

Với các loại vắc xin mới hơn và đắt hơn như vắc xin Prevnar phòng bệnh viêm phổi của hãng dược Pfizer, một loại vắc xin có doanh thu lớn nhất thế giới, thì GAVI đã đi một bước xa hơn. Bằng cách hứa hẹn mua một số lượng liều nhất định, tổ chức này đảm bảo mua cho công ty một số lượng đủ lớn. Trong khi trao đồi, GAVI thiết lập giá trần cho những gì tổ chức sẽ phải chi trả trong dài hạn như vắc xin Prevnar, chẳng hạn như 114 USD ở Mỹ, nhưng tổ chức chỉ trả dưới 3,50 USD. Gates và các đồng nghiệp sẽ bù lỗ trong suốt quá trình khởi động dự án. Bài toán này có thể gây sửng sốt: Để cung cấp các vắc xin phế cầu khuẩn và rotavirus (một loại vi-rút gây viêm ruột và dạ giày) cho 250 triệu trẻ em, GAVI phải quyên góp thêm hơn 3 tỉ USD từ các chính phủ, gồm có Vương quốc Anh, Na Uy và Mỹ. Riêng Bill Gates đã đóng góp 1 tỉ USD cuối cùng để triển khai tất cả các công việc. Kết quả thu được vô cùng lớn: 3,4 triệu người thoát khỏi viêm gan B, một căn bệnh gây ung thư gan, 1,2 triệu người thoát khỏi bệnh sởi và 560.000 người thoát khỏi vi khuẩn Hib (tên gọi đầy đủ là Haemophilus influenzae type B, một loại vi khuẩn có thể gây nên những bệnh lý nhiễm trùng nguy hiểm, đe dọa sự sống của trẻ dưới 5 tuổi), 474.000 người thoát khỏi ho gà, 140.000 người thoát khỏi sốt vàng da, 30.000 người thoát khỏi bại liệt. Năm ngoái,  các sáng kiến mới đã ngăn chặn được 8.000 ca tử vong khác do viêm phổi và 1.000 ca do tiêu chảy.

Người tỉ phú xua đi mọi lời khen ngợi




“Tôi đã gặp các bà mẹ phải đi bộ 8 giờ đồng hồ để nhận vắc xin cho con mình và hy vọng rằng ngày hôm đó sẽ có vắc xin,” bà Melinda Gates nói. Trong một chuyến đi vào tháng Giêng tới một trạm y tế thuộc vùng nông thôn ở Kenya, bà thấy bốn trẻ em bị viêm phổi đang dùng chung một bình ôxy . “Các cháu đều cố gắng hít ôxy để thở”, bà nhớ lại. Tuy nhiên, qua trạm xá mà tổ Quỹ Bill Gates làm việc đã cho thấy một tương lai khác: Trẻ em xếp hàng để nhận vắc xin mới sẽ giảm đáng kể mối nguy hiểm từ bệnh viêm phổi.

Theo quan điểm của Gates thì hiện nay có hai tai họa lớn nhất trong lịch sử đó là bệnh bại liệt và bệnh sốt rét truyền qua muỗi đốt gây lây nhiễm cho 250 triệu người một năm và giết hại khoảng 800.000 người trong số những người mắc bệnh. Trước đây ông đã dành 200 triệu USD để giúp cho một loại vắc xin đang được phát triển tại Glaxo nhưng thời điểm đó thì chưa hề thấy có lợi nhuận. Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây đã cho cho thấy rằng loại vắc xin này sẽ cắt giảm một nửa tỉ lệ lây nhiễm. Ông rất tận tâm trong việc dập tắt hoàn toàn bệnh bại liệt. Điều này sẽ khiến cho nó trở thành căn bệnh thứ hai từng được dập tắt sau bệnh đậu mùa.
Giờ đây, mô hình này đã được thiết lập và vai trò của Gates đã phát triển. Để hệ thống này đi vào hoạt động, ông cần phải đóng vai trò làm đại sứ chăm sóc sức khỏe toàn cầu. Được giao trọng trách nặng nề, những người đứng đầu nhà nước đều phải tiếp nhận điện thoại của ông, bằng chứng là chuyến đi nhanh chóng của ông tới Cộng hòa Chad – ảnh một ca tiêm chủng cho trẻ khiến cho một nhà lãnh đạo phải thông báo công khai và buộc phải có trách nhiệm giải trình về việc cung cấp dịch vụ y tế trong tương lai. Gates nói: “Tôi sẽ không nói rằng tôi đang thuyết phục họ- mà tôi đang nhắc nhở họ.” Rồi ông hình dung các nhà lãnh đạo sẽ dự đoán chuyến thăm của ông như thế nào, trong một âm thanh như nhại lại chính mình: “ À, cái gã này, gã định đến nói về tiêm chủng, tiêm chủng, tiêm chủng… và các ngài sẽ làm như thế nào về bệnh bại liệt. Và đất nước của các ngài là một trong vài nước còn lại vẫn còn bệnh bại liệt, nước các ngài là nước có tỉ lệ tiêm chủng thấp!”

Hiện nay thế giới blog vẫn đang phản bác những luồng ý kiến trái chiều với lời đề “Tôi căm ghét Bill Gates” được đăng tải trên các website, cáo buộc ông tội chốn thuế bởi vì Seattle đã cấp đất miễn phí cho ông để xây khuôn viên. Có một số bác sĩ lâm sàng chỉ trích ông đã quá chú trọng đến vắc xin, loại trừ các nguyên nhân y tế khác. Sự rộng lượng của Bill Gates - do cái đầu hơn là do trái tim – đã biến ông thành một vị thánh giữa những người quen thuộc nhất xung quanh ông với những nỗ lực của mình. “Một tiếng nói mạnh mẽ bảo vệ hàng triệu trẻ em ở các nước đang phát triển thoát khỏi cái chết.”  Andrin Oswald, người đứng đầu phụ trách về vắc xin tại Novartis nói. William Foege, một trợ thủ đắc lực của Gates được biết đến với vai trò xóa bỏ bệnh đậu mùa thêm vào: “Những gì đã xảy ra trong thập kỷ qua là điều gì đó chúng ta không bao giờ có thể mơ tới. Điều đó sẽ mãi mãi làm thay đổi xã hội sẽ ra làm sao.”

Về phần mình, người tỉ phú xua đi mọi lời khen ngợi. Khi tôi bảo Gates rằng Foege so sánh ông với Maurice Hilleman, một nhà nghiên cứu đã phát triển ra các loại vắc xin sởi, quai bị và hàng loạt các bệnh khác, Gates đỏ mặt nói: “Tuy nhiên, ông ấy đã thực sự phát minh ra nó. Ý tôi là phòng thị nghiệm của ông ấy ở Merk, họ đã thực sự làm ra chúng.”

Thế nhưng Gates cũng đã làm được điều gì đó. Ông không làm gì với phòng thí nghiệm, và mọi cần thực hiện bằng những kỹ năng giải quyết vấn đề  thì chỉ liên quan tới người đã tạo nên toàn bộ ngành.
Khi tôi hỏi Gates tự đánh giá về những thành công của ông – phần mềm máy tính hay tiêm chủng là quan trọng hơn, thì ông trả lời rất thẳng thắn rằng: “Tôi phải nói rằng rất khó có thể so sánh. Về phương diện cứu người thì vấn đề vắc xin đương nhiên là quan trọng hơn.”
Trịnh Thanh ThủyTheo Tạp chí Forbes

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét